Idea sprawiedliwości naprawczej (restorative justice), rozumiana jako metoda rozwiązywania konfliktu powstałego pomiędzy ofiarą a sprawcą na skutek popełnionego przestępstwa, ma długą tradycję. T. F. Marshall uważa, że  sprawiedliwość naprawcza (zadośćuczynieniową) to proces, w którym spotykają się wszystkie strony związane z konkretnym przestępstwem, by wspólnie rozstrzygnąć, jak zaradzić jego skutkom i ich następstwom na przyszłość, jak naprawić  wyrządzona szkodę (Marshall, 2008).

Idea sprawiedliwości naprawczej

Celem sprawiedliwości naprawczej jest naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, w sposób uzgodniony przez ofiarę i sprawcę przestępstwa, w postaci bądź przywrócenia stanu sprzed zdarzenia szkodzącego (restytucji), bądź − gdy nie jest to możliwe − przez zapewnienie ofierze (także osobom najbliższym) rekompensaty pieniężnej lub niepieniężnej (Przesławski, 2017). Jak pokazuje praktyka,  naprawić szkodę można w różny sposób, np. wykonując prace zarobkowe, społeczne, opiekując się pokrzywdzonym, wypłacając odszkodowanie, poprzez przeprosiny, zwrot przywłaszczonego mienia. Te formy zadośćuczynienia przejawiają się często w orzecznictwie sądów polskich (Hanas, 2015).

Idea sprawiedliwości naprawczej realizowana jest w wielu różnych formach: mediacje zarówno pośrednie i bezpośrednie, konferencje, rady do spraw reparacji, komunikacje grupowe. Ta pierwsza, mediacja jako konstruktywna metoda rozwiązywania konfliktów zyskuje coraz większą popularność w społeczeństwie. Podejmowane są również próby zastosowania jej w pracy resocjalizacyjnej z osobami obywającymi karę pozbawienia wolności (Lewicka-Zelent, 2014).

Rozwój i popularyzacja mediacji w Polsce

Realizowany jest przez Wyższą Szkołę Kryminologii i Penitencjarystyki w Warszawie projekt pn. „Pilotaż programu wdrażającego ideę sprawiedliwości naprawczej na terenie Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie” wpisuje się w szerszy kontekst  podnoszenia efektywności działań podejmowanych w ramach sprawiedliwości naprawczej wraz z zapewnieniem lepszej jej dostępności dla obywateli (edukacja społeczeństwa -rozpowszechnianie idei mediacji i sprawiedliwości naprawczej, badania naukowe, analizy, diagnoza i ich upowszechnianie).

Studia podyplomowe z zakresu mediacji i sprawiedliwości

Organizacja w ramach projektu studiów podyplomowych z zakresu mediacji i sprawiedliwości naprawczej umożliwi podniesienie kwalifikacji pracowników i funkcjonariuszy Służby Więziennej oraz kuratorów sądowych.

Studia podyplomowe obejmują swoim zakresem tematykę związaną z mediacją w perspektywie prawa karnego a także mediacją po wyroku, z uwzględnieniem potrzeb wynikających z pracy obu grup zawodowych. Studia podyplomowe umożliwią słuchaczom udział w warsztatach oraz konwersatoriach, które pozwolą na kształtowanie ich umiejętności praktycznych oraz rozszerzanie kompetencji analitycznych potrzebnych w procesie rozwiązywania sporów. Zakres studiów podyplomowych pozwoli na właściwe przygotowanie słuchaczy do pełnienia funkcji mediatora poprzez nabycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do efektywnego prowadzenia mediacji.

W ramach realizacji projektu, na terenie jednostek penitencjarnych Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie przygotowano pokoje mediacji (do prowadzenia mediacji pozasądowych) oraz uruchomiono dyżury mediacyjne w dziesięciu jednostkach objętych pilotażem. W czasie dyżurów mediatorów, zainteresowanym osadzonym udziela się informacji
o zasadach mediacji, sposobie jej rozpoczęcia i przebiegu, o korzyściach z mediacji oraz roli sprawiedliwości naprawczej.  Dzięki takiemu działaniu planuje się, że nastąpi rozwój systemu pomocy w zakresie pozasądowych mediacji dla osób pozbawionych wolności. W ramach projektu zawarte zostało porozumienie z  Katolickim Uniwersytetem Lubelskim Jana Pawła II w Lublinie oraz Centrum Arbitrażu i Mediacji w zakresie: organizowania i prowadzenia spotkań informacyjnych dotyczących polubownych metod rozwiązywania sporów.

Realizowany przez Wyższą Szkołę Kryminologii i Penitencjarystyki w Warszawie projekt pn. „Pilotaż programu wdrażającego ideę sprawiedliwości naprawczej na terenie Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie” sfinansowano ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.

Opracowanie: Zespół ds. public relations WSKiP